De rol van evenwaardigheid in een wereld vol desinformatie

Het aanhouden van een balans

Zie onderaan

In een wereld waarin desinformatie een groeiende rol speelt in de reclame, relaties, de politiek etc., is de neiging om alles in termen van goed of slecht, betrouwbaar of misleidend, te willen indelen begrijpelijk. Het idee om een enkele autoriteit te hebben die bepaalt wat wel of niet waar is, spreekt sommigen misschien aan, maar roept tegelijkertijd belangrijke vragen op over vrijheid, controle en het gevaar van censuur. Wat als er een andere benadering mogelijk is – een die niet berust op dwang, maar op evenwaardigheid?
Evenwaardigheid houdt in dat in een interactie niemand boven of onder de ander wordt geplaatst, en dat elke inbreng met respect wordt behandeld.

Vrijheid, gelijkheid en broederschap

Ten tijde van de Franse revolutie wilde men een eind maken aan discriminatie van anderen en zo een nieuwe balans te bewerkstelligen waarin zoveel mogelijk mensen profiteerden van een groeiende welvaart.
Evenwaardigheid gaat over het vinden van balans in menselijke relaties, gebaseerd op respect en het besef dat elk individu een unieke en waardevolle bijdrage levert. Het betekent dat we altijd twee zaken tegelijk in het oog houden: betrokkenheid en afstand, ofwel liefde en vrijheid. Deze balans ligt niet alleen aan de basis van respectvolle persoonlijke relaties, maar kan ook richting geven aan ons omgaan met complexe maatschappelijke uitdagingen, zoals desinformatie.

De balans tussen betrokkenheid en afstand

Evenwaardigheid vraagt om een bewuste balans tussen verbondenheid en autonomie. Betrokkenheid betekent dat we de bereidheid hebben om met anderen mee te voelen, ons in te leven in hun perspectief en oprechte interesse te tonen in wat ze te zeggen hebben. Dit creëert een fundament van empathie en solidariteit. Aan de andere kant betekent afstand dat we de ruimte houden om onszelf te blijven, onze eigen ideeën te vormen en onze grenzen te bewaken. Zonder vrijheid wordt betrokkenheid dwingend en verliest het zijn echtheid; zonder liefde wordt vrijheid isolerend en schieten we onze eigen menselijkheid voorbij.
In politieke en maatschappelijke contexten kan deze balans tussen liefde en vrijheid helpen om de dynamiek van desinformatie beter te begrijpen en ermee om te gaan zonder de neiging tot controle of onderdrukking. Door de menselijke neiging om desinformatie te verspreiden te benaderen vanuit evenwaardigheid, kunnen we ons richten op het versterken van het kritische vermogen van individuen, in plaats van het opleggen van een absolute waarheid.
Door desinformatie te zien als een menselijke neiging, wordt duidelijk dat het probleem niet louter in de informatie zelf zit, maar ook in onze gedragingen, onze behoefte aan invloed, en soms de neiging om eigen overtuigingen te willen verspreiden zonder volledige controle over de gevolgen.

Grenzen stellen en bewaken

De oproep om grenzen te bewaken en te stellen is hierbij essentieel. Het ontwikkelen van dit vermogen vraagt niet alleen om zelfbewustzijn, maar ook om zelfbeheersing en respect voor andermans vrijheid. Grenzen stellen betekent dat we onze eigen mening over de betrouwbaarheid van informatie kunnen beschermen en niet meegaan in elke overtuiging of trend die zich voordoet. Tegelijkertijd vraagt het respect voor de ander om ruimte te geven voor ieders eigen interpretatie van waarheid, zonder over die grenzen heen te gaan door deze dwingend op te leggen.

De neiging tot competitie

De uitdaging om desinformatie aan te pakken wordt verergerd door de competitieve cultuur die onze samenleving doordringt. In de natuur, sport en spel is misleiding nog te accepteren, het is "part of the game", maar we schieten door.
Net zoals we ons in relaties vaak met anderen vergelijken, worden politieke en sociale systemen voortdurend negatief beïnvloed door een sfeer van rivaliteit en wantrouwen. Politieke partijen die vroeger streefden naar samenwerking en gelijkheid, werden soms onderdrukt door het wantrouwen dat ze communistische of onderdrukkende neigingen zouden hebben. Hierdoor is de nadruk op competitie alleen maar versterkt en heerst nog steeds bij sommigen de overtuiging dat vrijheid en evenwaardigheid niet samen kunnen gaan.
Toch laat evenwaardigheid zien dat er een ander pad mogelijk is. In plaats van competitie voorop te stellen, biedt evenwaardigheid een manier om samen te werken en tegelijkertijd respect te tonen voor ieders unieke positie en inbreng. Het gaat dan niet om winnen of verliezen, maar om een gezamenlijke zoektocht naar waarheid en begrip.

Evenwaardigheid als basis voor kritische reflectie

Evenwaardigheid is niet slechts een ethisch ideaal, maar een strategische keuze voor wie desinformatie wil doorzien en beheersen. Het vraagt om een actieve, kritische houding waarbij betrokkenheid en grenzenbewaking in balans blijven, zodat we sterk staan in een wereld vol conflicterende waarheden.
In plaats van informatie te controleren en te censureren, moedigt evenwaardigheid ons aan om het kritische denken van individuen te versterken. Door bewust te zijn van onze betrokkenheid bij anderen, kunnen we leren luisteren naar diverse perspectieven zonder ons meteen defensief op te stellen. Dit vereist een houding waarin we onszelf afvragen: "hoe kan ik betrokken zijn zonder mezelf of de ander te verliezen?".
In de praktijk betekent dit dat we kritisch leren nadenken over bronnen, motivaties en de betrouwbaarheid van informatie zonder ons afhankelijk te maken van één autoriteit die bepaalt wat ‘waarheid’ is. Evenwaardigheid leert ons dat het proces van het zoeken naar waarheid niet draait om het hebben van een onfeilbaar antwoord, maar om een open en respectvolle dialoog, waarin we elkaar als gelijkwaardig zien.

Van controle naar zelfredzaamheid

In een samenleving die gebaseerd is op evenwaardigheid, verschuift de focus van controle naar zelfredzaamheid. Het bewust aanleren van mediawijsheid en kritische denkvaardigheden versterkt het vermogen van individuen om onderscheid te maken tussen betrouwbare en minder betrouwbare informatiebronnen. Wanneer mensen worden aangemoedigd om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun informatiekeuze, wordt het risico op desinformatie verminderd zonder dat de vrijheid van meningsuiting in gevaar komt.
Zelfredzaamheid in het omgaan met informatie vereist een basis van vertrouwen, zowel in onszelf als in anderen. Desinformatie blijft bestaan, maar het vermogen om deze te herkennen en erop te reageren groeit door het versterken van een kritische, evenwaardige houding. Wanneer we elkaar in onze informatiebehoefte en interpretatieprocessen gelijkwaardig benaderen, wordt de roep om censuur minder luid en wordt een samenleving gecreëerd die is gebaseerd op vertrouwen en samenwerking.

Integere afstemming

Evenwaardigheid is geen passieve houding, maar een bewuste inzet om interne en externe afstemming na te streven, wat moed, zelfcontrole en doorzettingsvermogen vraagt. Evenwaardigheid kan nooit worden opgelegd, het is een houding die van binnenuit moet komen. Het is een verantwoording aangaan die we zelf moeten willen en kunnen cultiveren, en iets wat we alleen door respectvolle dialoog kunnen delen en laten groeien. In die zin vraagt het om een bewuste, tweevoudige afstemming.

1. Allereerst begint dit proces intern: het vraagt om een integere zelfreflectie, waarin verstand, gevoel en intuïtie samen worden geraadpleegd om te bepalen of een interactie evenwaardig verloopt. Dit interne kompas is essentieel, omdat het ons inzicht geeft in onze eigen rol en de mogelijkheid om een balans te herkennen –of het ontbreken daarvan– zonder onmiddellijk te oordelen of te projecteren.
   Het vraagt training, discipline en geduld. Noem dit een vaardigheid die je kunt ontwikkelen en die belangrijk is om niet zomaar mee te gaan in desinformatie, maar standvastig en kritisch te blijven.
   
2. De tweede stap is de externe afstemming, waarin we  -wanneer er sprake is van een disbalans– de moed hebben om dit respectvol bespreekbaar te maken. Dit betekent niet dat we evenwaardigheid forceren, maar dat we met de ander kunnen onderzoeken of deze balans hersteld kan worden. 

Deze benadering maakt de weg vrij voor open en eerlijke gesprekken, waarin iedereen zich gezien en gehoord voelt. Door dit bespreekbaar te maken, houden we niet alleen rekening met onze eigen grenzen, maar ook met die van de ander, wat wederzijds vertrouwen versterkt en een basis legt voor echte evenwaardigheid.

Zo ontstaat er ruimte om de menselijke kant van evenwaardigheid in praktijk te brengen: niet door regels of controle, maar door bewuste interactie en wederzijds respect.

Verder lezen

Op dit blog zijn veel van in dit artikel genoemde aspecten uitgewerkt en te lezen door hieronder te klikken op de labels en steekwoorden.
Verdieping is er natuurlijk ook elders in de literatuur en de filosofie.
Het krachtigste medicijn dat filosoferen daarbij te bieden heeft is volgens theoloog Lammert Kamphuis twijfel. Wanneer je je eigen onwetendheid accepteert, sta je open voor andere overtuigingen dan die van jezelf. Dat verrijkt niet alleen je leven, maar je creëert ook ruimte tussen jou en je vastgeroeste gedachtepatronen.
"Een essentieel voordeel van filosoferen is dat je beter in staat bent anderen te begrijpen. Je leert je eigen overtuigingen in twijfel te trekken en staat daardoor meer open voor andermans opvattingen. Kamphuis onderzoekt onze relatie met de ander door in te gaan op thema’s als vriendschap, geloof en seks".

In zijn boek Filosofie voor een weergaloos leven (bol.com) bespreekt Kamphuis hoe filosofische reflectie mensen helpt om zichzelf en hun relatie tot anderen beter te begrijpen. Hij benadrukt dat vrijheid en verbinding in balans kunnen bestaan en hoe filosofisch denken helpt om met maatschappelijke uitdagingen om te gaan zonder direct te oordelen of de behoefte aan controle.

Evenwaardigheid betekent niet dat we confrontaties uit de weg gaan, maar dat we ervoor kiezen deze constructief en respectvol aan te gaan.

Rosenberg. Geweldloze communicatie, ontwapenend, doeltreffend en verbindend (bol.com).

Zie ook het blog over het identificeren van drogredeneringen (ook een vorm van desinformatie) door taalrobots.