Strijd voor erkenning heeft veel platforms en niveaus
We groeien op in een gemeenschap en we hebben kenmerken. Bepalen beide blijvend onze identiteit of maken we ons daarvan los? Levert dat strijd op?
Naast de prominente emancipatiebewegingen rondom etniciteit (wit-zwart) en gender (man-vrouw), zijn er tal van andere emancipatiestrijden gaande. Veel van deze bewegingen overlappen en reageren op en met elkaar, wat onderstreept hoe complex en gelaagd ongelijkheid is.
Voor het gunstig en vreedzaam laten verlopen van emancipatiestrijd is het belangrijk dat wij onze leiders en bestuurders prudent kiezen. Ondertussen kunnen we in onze interactie met anderen proberen onze eigen beperkende overwegingen op te sporen, oordelen vermijden en fatsoenlijk onze meningen uitwisselen wanneer we vermoeden dat het helpt en verduidelijkt.
Hier zijn enkele andere belangrijke emancipatiebewegingen om rekening mee te houden. We zijn allemaal onderdeel van meerdere groepen, maar weten niet altijd hoe (ver en snel) wij mee willen gaan in veranderingen.
Klasse-ongelijkheid.
De strijd tegen economische ongelijkheid en sociale klassenverschillen is al eeuwenlang een belangrijke emancipatiebeweging. Dit omvat kwesties zoals armoedebestrijding, eerlijke lonen, toegankelijk onderwijs en gezondheidszorg.
Voorbeeld. Bewegingen zoals arbeidersvakbonden, de strijd voor een leefbaar loon en campagnes tegen rijkdomsconcentratie.LGBTQIA+-rechten.
De strijd voor gelijkheid en acceptatie van mensen met diverse seksuele oriëntaties en genderidentiteiten blijft cruciaal, met aandacht voor rechten zoals het homohuwelijk, anti-discriminatiewetten en gendertransitiezorg.
Voorbeeld. Pride-bewegingen, transgender rechtenbewegingen en de strijd tegen conversietherapie.Leeftijdsemancipatie.
Zowel jongere als oudere generaties strijden tegen leeftijdsdiscriminatie (ageism). Jongeren willen gehoord worden in maatschappelijke discussies, terwijl ouderen strijden voor respect, goede zorg en participatie.
Voorbeeld. Jongerenbewegingen en organisaties die opkomen voor rechten van senioren.Religieuze emancipatie.
Groepen die strijden voor erkenning en respect voor hun geloof, of juist voor vrijheid van religie. Dit speelt vooral in samenlevingen waar bepaalde religies worden gemarginaliseerd of dominant zijn.
Voorbeeld. De strijd tegen islamofobie, antisemitisme en voor seculiere rechten.Bewegingen rondom handicap en toegankelijkheid.
Mensen met een fysieke of mentale beperking streven naar gelijke kansen, toegankelijkheid en inclusie in onderwijs, werk en de publieke ruimte.
Voorbeeld. Activisme voor universeel design, betere zorgvoorzieningen en campagnes tegen het voortrekken van niet-gehandicapten.Migrantenrechten.
Migranten en vluchtelingen strijden voor humane behandeling, gelijke rechten en kansen in hun nieuwe leefomgeving en tegen xenofobie en racisme.
Voorbeeld. Bewegingen voor het recht op burgerschap, eerlijke asielprocedures en betere arbeidsomstandigheden voor arbeidsmigranten.Milieu- en klimaatrechtvaardigheid.
De strijd tegen milieudegradatie en klimaatverandering heeft ook een emancipatiecomponent, omdat de gevolgen vaak zwaarder drukken op gemarginaliseerde gemeenschappen.
Voorbeeld. Klimaatrechtvaardigheid voor inheemse volkeren en landen in het mondiale zuiden.Inheemse en oorspronkelijke volkeren.
Inheemse volkeren strijden wereldwijd voor erkenning van hun rechten, herstel van land en behoud van hun cultuur en autonomie.
Voorbeeld. De strijd voor het Amazonewoud en erkenning van landrechten van indianen, Maori's en Papoea's etc..Digitale en technologische emancipatie.
De groeiende digitale kloof en afhankelijkheid van technologie heeft geleid tot een beweging die strijdt voor gelijke toegang tot technologie, privacyrechten en controle over persoonlijke gegevens.
Voorbeeld. Bewegingen voor digitale inclusie, netneutraliteit en tegen massale surveillance.Taal- en culturele emancipatie.
Groepen die strijden voor erkenning en behoud van hun taal en culturele erfgoed, vooral wanneer deze worden bedreigd door globalisering of dominante culturen.
Voorbeeld. Bewegingen voor minderheidstalen zoals Fries, Baskisch en inheemse talen wereldwijd.Dierenrechten.
De strijd voor het intrinsieke recht van dieren op vrijheid, zodat zij zich natuurlijk kunnen gedragen in een natuurlijke omgeving.
Voorbeeld. Veganisme, campagnes tegen bio-industrie en dierenproeven.Recht op gezondheidszorg.
De strijd tegen gezondheidsongelijkheid, zoals de toegankelijkheid van zorg, stigma rondom mentale gezondheid en de farmaceutische industrie.
Voorbeeld. Bewegingen voor mentale gezondheid, strijd tegen de hoge kosten van medicijnen en betere zorg voor chronisch zieken.
Solidariteit
Al deze emancipatiebewegingen staan niet los van elkaar, maar beïnvloeden en versterken elkaar. Intersectionaliteit –het besef dat mensen meerdere identiteiten en privileges hebben die elkaar kruisen– is hierbij een belangrijk concept. Een succesvolle emancipatiestrijd vraagt om een holistische aanpak waarin solidariteit centraal staat.
Emancipatie zou soepeler verlopen wanneer de processen vergezeld gaan van een diepgaande verandering van perspectief bij de leiders van een land, waarbij zij zichzelf zien als dienaren van het welzijn van de mensen, niet als machthebbers die hun eigen wereldbeeld opleggen.
Evenwaardigheid in de context van doen en laten, geven en nemen
Het denken over ongelijkheid en evenwaardigheid raakt aan fundamentele principes die ook in het wu wei-denken en het en-en-denken worden weerspiegeld. Deze benaderingen benadrukken balans, respect voor de natuurlijke stroom van het leven en het vermijden van dwang of strijd.
Principes
1. Doen en laten (wu wei)
- Ongelijkheid erkennen zonder te forceren. Wu wei benadrukt handelen vanuit harmonie met de situatie, in plaats van tegen de stroom in te gaan. In de context van evenwaardigheid betekent dit dat we verschillen tussen mensen of groepen niet ontkennen, maar ook niet gebruiken als machtsmiddel of reden tot ongelijkheid in behandeling.
- Het laten verwijst hier naar ruimte geven aan de ander om zichzelf te zijn, zonder opgelegde kaders of superioriteit.
2. Geven en nemen
- Evenwaardigheid vraagt om een bewuste wisselwerking waarin beide partijen bijdragen en ontvangen. Dit gaat niet om kwantitatieve gelijkheid, maar om kwalitatieve balans: ieder geeft wat hij of zij kan missen en ontvangt wat nodig is.
- Dit principe is toepasbaar in menselijke relaties, maar ook in de omgang met dieren en de natuur. We nemen wat we nodig hebben, maar met respect voor wat de ander (mens, dier of natuur) nodig heeft om te floreren.
3. En-en-denken
- Het en-en-denken overstijgt dualistisch denken (superieur versus inferieur, gelijkheid versus ongelijkheid). Het en-en-denken erkent dat ongelijkheid en evenwaardigheid tegelijkertijd kunnen bestaan: we zijn verschillend, maar delen dezelfde intrinsieke waarde en recht op respect.
Verschillende niveaus
1. Individueel niveau
Balans in doen en laten
- Actie en reflectie
Evenwaardigheid vraagt om bewuste keuzes tussen handelen en loslaten. Dit kan betekenen dat je in sommige situaties actie onderneemt tegen ongelijkheid, terwijl je in andere situaties ruimte laat voor groei door niet in te grijpen. - Zelfreflectie
Onderzoek waar je eigen handelen voortkomt uit superioriteitsgevoelens en kies ervoor om dat los te laten.
2. Interpersoonlijk niveau
Geven en nemen in relaties
- Communicatie
Respectvolle dialoog betekent luisteren en spreken in balans. Geef ruimte aan de ander om zichzelf te uiten, terwijl je ook eerlijk je eigen standpunt deelt. - Wisselwerking
Zoek in relaties naar momenten waarop geven en nemen elkaar in evenwicht houden. Bijvoorbeeld door hulp te bieden zonder verwachtingen en te ontvangen zonder schuldgevoel.
3. Sociaal niveau
En-en-denken in systemen
- Inclusieve structuren
Creëer systemen waarin verschillen (bijvoorbeeld in kennis, macht of middelen) worden erkend, maar niet worden misbruikt. Een voorbeeld is beleid dat zowel economische ongelijkheid als ecologische rechtvaardigheid integreert. - Onderwijs
Leer kinderen en-en-denken door hen situaties voor te leggen waarin meerdere perspectieven tegelijkertijd waar kunnen zijn. Dit helpt hen om complexiteit te omarmen.
4. Universeel of globaal niveau
Relatie met de natuur
- Respect voor ecosystemen
Wu wei in de omgang met de natuur betekent dat we leren meebewegen met natuurlijke cycli in plaats van ze te manipuleren. Dit sluit aan bij het principe van geven en nemen: we nemen wat nodig is zonder te overbelasten en geven terug door te beschermen en te herstellen. - Dierenwelzijn
Evenwaardigheid betekent dat dieren de ruimte krijgen om hun natuurlijke gedrag te vertonen, zonder dat mensen zich superieur voelen of ingrijpen wanneer dat niet noodzakelijk is.
Delicate balans
Evenwaardigheid vraagt om een delicate balans van doen en laten, geven en nemen en het loslaten van dualistisch denken. Door bewust te handelen vanuit harmonie in plaats van strijd, ontstaat een wereld waarin ongelijkheid mag bestaan zonder ongelijkwaardig te zijn. Dit vereist voortdurende aandacht en oefening, maar sluit perfect aan bij de natuurlijke stroom van het leven.