Lessen uit een interview met hersenwetenschapper Anil Seth
Anil Seth, auteur van Being You: A New Science of Consciousness, biedt in een recent interview in NRC waardevolle inzichten over bewustzijn, zowel bij mensen als bij AI (kunstmatige intelligentie). Een van de besproken stellingen uit het gesprek luidde dat niet alleen de buitenwereld een hallucinatie is, maar ook ons gevoel van ‘zelf’. Seth beschrijft het zelf als een “bundel van verschillende ervaringen die we als één geheel ervaren”. Hij stelt verder dat bewustzijn nauw verbonden is met het feit dat we levende wezens zijn, en dat AI waarschijnlijk geen bewustzijn ontwikkelt. Wat wel een uitdaging vormt, is de illusie van bewustzijn die systemen als ChatGPT kunnen opwekken.
Parallellen tussen onderwijs en AI-ontwikkeling
Het opvoeden van kinderen op de lagere school vraagt een immense hoeveelheid energie en geduld. Leraren zien elk jaar een nieuwe groep kinderen voor zich, met hun eigen vooroordelen en onwetendheid. Hun taak is niet alleen om kennis over te dragen, maar ook om deze jonge geesten te begeleiden in het loslaten van aannames die ze van huis uit hebben meegekregen. Het proces is complex en vraagt voortdurende aandacht voor zowel individuele groei als de dynamiek van de groep.
Op dezelfde manier vraagt de ontwikkeling en toepassing van AI om zorgvuldigheid en geduld. AI-systemen worden gevoed met data, maar die data weerspiegelt vaak de vooroordelen en beperkingen van onze maatschappij. Net zoals leraren ervoor moeten zorgen dat hun leerlingen kritisch leren denken en zich bewust worden van diversiteit, moeten AI-ontwikkelaars systemen ontwerpen die bijdragen aan een rechtvaardige en inclusieve samenleving. Dit betekent dat we bewust moeten nadenken over hoe AI wordt gebruikt en welke waarden centraal staan in de technologie.
Emancipatie als leidraad
De kern van zowel onderwijs als AI-ontwikkeling zou emancipatie moeten zijn. Dat wil zeggen: systemen en processen moeten bijdragen aan de bevrijding van beperkende ideeën en praktijken die voortkomen uit ongelijkheid en superioriteitsdenken (hoogmoed). Dit geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor dieren, zoals eerder betoogd. Het idee dat het ene wezen superieur is aan het andere, is een misvatting die we met behulp van AI en onderwijs zouden moeten corrigeren.
AI kan een hulpmiddel zijn om deze waarden te versterken. Door het kritisch analyseren van data en het ontwerpen van inclusieve algoritmes, kunnen we technologie ontwikkelen die helpt bij het wegwerken van ongelijkheid. Net zoals onderwijs kinderen leert om samen te werken en verantwoordelijkheid te nemen, kan AI systemen bieden die bevorderen dat mensen eerlijker en respectvoller met elkaar omgaan.
Ethiek in de praktijk
De ethische richtlijn van emancipatie is krachtig, maar vraagt ook om nuance. Zoals bij het onderwijs te veel details de kern kunnen vertroebelen, bestaat bij AI het risico dat we verdwalen in technische of theoretische uitweidingen. De oplossing ligt in geduld en dialoog: een voortdurende bereidheid om samen te praten over waarden, risico’s en toepassingen. Dit vereist niet alleen technische expertise, maar ook een diepe reflectie op wat we als samenleving belangrijk vinden. Uiteraard moet de verantwoordelijkheid hiervoor door de politiek, oftewel de overheid, oftewel de regering -inclusief de oppositie- allereerst worden begrepen en vervolgens worden opgepakt.
In een wereld waarin AI steeds meer deel uitmaakt van ons dagelijks leven, moeten we allemaal onze verantwoordelijkheid nemen voor hoe deze technologieën worden ingezet. Net zoals leraren hun leerlingen helpen bij het vormen van hun eigen gedachten, kunnen wij AI begeleiden naar toepassingen die de wereld rechtvaardiger en inclusiever maken. Emancipatie moet daarbij altijd het doel zijn, met de erkenning dat dit proces tijd, aandacht en flexibiliteit vraagt.