Een leugentje voor bestwil?
Wie een diagnose krijgt in de hulpverlening mag verwachten dat de vlag de lading dekt. Maar er kunnen omstandigheden zijn wanneer je als hulpvrager of hulpverlener liever onder een ander vlag vaart. Sommige diagnoses uit de DSM-5 worden niet gedekt door de verzekering, maar andere labels, die tot dezelfde aanpak zouden leiden, wel.
Er zijn ook labels die bijna letterlijk een zeer groot gewicht op de schouders leggen en dan kan een andere manier van benoemen “verlichting” geven. Tegelijkertijd benadrukt het ook hoe deze verlichting voornamelijk in de geest zit, terwijl de fysieke impact juist letterlijk zwaarder wordt, hoe veel "lichter" het lichaam ook wordt.
Sommige patiënten met anorexia, bijvoorbeeld, voelen zich "ontlast" door een diagnose zoals autisme.
Dit kan op verschillende manieren werken.
Mogelijke effecten van het label autisme
- Verklaring voor gedrag
Een diagnose zoals autisme kan een gevoel van opluchting geven, omdat het gedrag en gedachten die eerder als "raar" of "problematisch" werden gezien, nu begrijpelijker worden binnen een andere context. Het biedt een kader waarin de persoon zichzelf beter kan begrijpen. - Minder focus op gewicht
Het label kan helpen om de focus te verleggen van een puur gewicht-gerelateerd probleem naar een bredere, neurologische verklaring. Dit kan patiënten tijdelijk een gevoel van afstand tot hun eetstoornis geven en de obsessieve gerichtheid op afslanken verminderen. - Verantwoordelijkheid verschuiven
Sommige patiënten kunnen het ervaren alsof de verantwoordelijkheid voor hun gedrag minder zwaar op hen drukt. Het gevoel dat hun gedrag voortkomt uit een neurologisch patroon kan minder schuld en schaamte oproepen, wat op zich helpend kan zijn in een behandeling. - Sociale acceptatie
Voor sommige mensen kan een diagnose zoals autisme meer sociaal acceptabel voelen dan een eetstoornis. Autisme wordt vaak geassocieerd met een neurologische aanleg, terwijl anorexia soms wordt gezien als een kwestie van wilskracht of ijdelheid, wat stigma kan oproepen.
Mogelijke risico’s van deze perceptie
- Ontlopen van verantwoordelijkheid
Hoewel het verminderen van schaamte waardevol is, kan een diagnose zoals autisme ook het risico met zich meebrengen dat een patiënt minder verantwoordelijkheid neemt voor herstel. Ze kunnen denken: “Dit ben ik, ik kan er niets aan doen,” wat herstel kan vertragen. - Blijven hangen in de diagnose
Het label kan ook leiden tot rigiditeit: iemand kan zich volledig gaan identificeren met de diagnose en minder openstaan voor verandering. - Beperkte focus in behandeling
Als behandelaars zich te veel richten op autistische kenmerken en minder op de eetstoornis, kan dat de focus op onderliggende oorzaken of andere herstelstrategieën verminderen.
Hoe hiermee om te gaan in de behandeling
- Balans tussen acceptatie en verantwoordelijkheid
Het is belangrijk om patiënten zowel de ruimte te geven om hun gedrag vanuit een neurologisch perspectief te begrijpen, als hen te blijven motiveren voor actief herstel. - Holistische benadering
Het erkennen van autistische kenmerken kan waardevol zijn, maar de behandeling moet ook andere factoren zoals trauma, sociale druk, en perfectionisme blijven omvatten. - Geleidelijke verandering van focus
Het label kan tijdelijk nuttig zijn om het gewicht van verantwoordelijkheid te verlichten, maar het is cruciaal om uiteindelijk weer toe te werken naar autonomie en herstel.
Het geven van een diagnose zoals autisme moet zorgvuldig gebeuren, met de nadruk op wat de patiënt ermee kan in plaats van wat het weghaalt. Uiteindelijk blijft de sleutel een behandeltraject waarin de persoon zowel inzicht krijgt in zichzelf als stappen zet richting gezondheid.
Het laat zien hoe belangrijk het is om zorgzaam en genuanceerd om te gaan met diagnoses en behandelingen. Het streven moet zijn dat zowel het lichaam als de geest "lichter" aanvoelen op een gezonde en duurzame manier.
Meer voorbeelden van ontlastende labels
Het fenomeen van "ontlastende labels" heeft parallellen in verschillende domeinen van de gezondheidszorg en jeugdzorg. Het gebruik van een bepaald label kan in sommige gevallen niet alleen helpen bij het begrijpen van gedrag, maar ook bij het verlichten van druk of stigma, zelfs als dat label niet helemaal accuraat is of slechts een deel van het verhaal vertelt. Hier zijn enkele voorbeelden.
- ADHD-diagnose bij kinderen met gedragsproblemen
Toepassing
Een diagnose ADHD kan soms worden gesteld bij kinderen die eigenlijk meer te maken hebben met trauma, stress of opvoedingsproblemen.
Ontlasting
Voor ouders kan zo’n diagnose helpen om het gedrag van hun kind niet te zien als “slechte opvoeding” of “ongehoorzaamheid”. Het geeft een neurologische verklaring en kan leiden tot begrip en ondersteuning, zoals toegang tot begeleiding of medicatie.
Risico
Het gevaar is dat de werkelijke onderliggende oorzaken niet worden aangepakt, zoals onveilige thuissituaties of emotionele behoeften. - Burn-out als vervanger voor depressie
Toepassing
Bij volwassenen wordt soms een burn-out gediagnosticeerd in plaats van een depressie. Dit gebeurt vooral als iemand moeite heeft om psychische problemen te erkennen of als er stigma ligt op psychische stoornissen.
Ontlasting
Burn-out klinkt in de volksmond minder “definitief” en minder stigmatiserend dan een depressiediagnose. Het impliceert een tijdelijke overbelasting, niet een langdurig psychisch probleem.
Risico
Als de kern van het probleem meer gaat over diepere psychische kwesties (zoals zelfbeeld of trauma), kan deze diagnose het herstelproces vertragen. - Oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD) in plaats van andere onderliggende problemen
Toepassing
In de jeugdzorg krijgen kinderen met problematisch gedrag soms de diagnose ODD. Dit kan een ‘handige’ kapstok zijn om het gedrag te verklaren en begeleiding te organiseren.
Ontlasting
Het label kan helpen om gedrag niet direct te koppelen aan schuld van het kind of de ouders, maar als iets behandelbaars te zien.
Risico
Het label kan ook verhullen dat er sprake is van bijvoorbeeld mishandeling, verwaarlozing, of problematiek in het autismespectrum. - Somatische verklaring voor onbegrepen klachten
Toepassing
Bij mensen met onverklaarde lichamelijke klachten wordt soms een somatische verklaring (zoals fibromyalgie of chronische vermoeidheidssyndroom) gegeven, zelfs als er vermoeden is van psychologische of stress gerelateerde oorzaken.
Ontlasting
Het biedt een tastbare, medische verklaring die minder schaamte oproept dan te horen dat klachten “tussen de oren” zitten.
Risico
Dit kan patiënten weghouden van effectieve psychologische interventies die stress of emotionele problemen aanpakken. - Hoogbegaafdheid als verklaring voor sociaal isolement
Toepassing
Bij kinderen of jongeren die moeite hebben met sociale interacties, wordt soms hoogbegaafdheid als verklaring gebruikt, ook al zijn er andere onderliggende oorzaken (zoals sociale angst of autistische kenmerken).
Ontlasting
Dit label kan ouders helpen trots te blijven op hun kind en sociale moeilijkheden niet als een tekort te zien.
Risico
Het kan de aandacht afleiden van de werkelijke behoeften van het kind, zoals sociaal-emotionele ondersteuning.
Algemene observatie
Labels die "ontlasten" of verzachten, kunnen nuttig zijn in specifieke contexten, vooral wanneer ze mensen toegang geven tot hulpbronnen en begrip. Tegelijkertijd is er een risico dat ze een masker worden dat diepere problemen verhult. De sleutel is een balans: labels gebruiken als hulpmiddel, maar niet als doel op zich.