Wie hebben een narcistische persoonlijkheidsstoornis?
Ongeveer 1% van de bevolking heeft een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). Mensen met NPS vinden zichzelf grandioos, hebben behoefte aan bewondering en missen empathie met anderen. Meer dan een miljoen Nederlanders krijgen met NPS te maken als kind, collega of partner.
Een bekend voorbeeld van iemand met NPS is ex-neuroloog Ernst Jansen Steur. Door zijn optreden hebben meer dan 100 patiënten ernstige schade geleden en is schadevergoeding toegekend.
Zijn collega’s hebben hem niet adequaat en op tijd gestopt in het uitvoeren van zijn werkzaamheden. Mensen met een dergelijke stoornis zijn niet snel geneigd om hulp te zoeken, ze zijn immers geweldig. Wanneer zij een beroep uitoefenen waarin anderen van hen afhankelijk zijn, dan kunnen er psychische slachtoffers vallen, soms ook suïcide.
Het is daarom van belang te letten op de symptomen van de stoornis bij anderen en op tijd te zorgen onder hun invloed vandaan te komen.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn geneigd het volgende te denken.
- Ik ben een erg bijzonder en belangrijk persoon.
- Omdat ik boven anderen uitsteek, heb ik recht op een voorkeursbehandeling.
- Ik ben niet gebonden aan de regels, waar anderen zich wel aan moeten houden.
- Het is van zeer groot belang om erkend, geprezen en bewonderd te worden.
- Als anderen geen respect tonen voor mijn speciale status, moeten ze daarvoor ‘bestraft’ worden.
- Anderen moeten in al mijn behoeften voorzien.
- Anderen moeten zich realiseren hoe bijzonder ik ben.
- Het is onverdraaglijk als ik het respect wat mij toekomt niet krijg, of als ik niet krijg waar ik recht op heb.
- Anderen verdienen de bewondering en rijkdom niet die ze krijgen.
- Anderen hebben niet het recht mij te bekritiseren.
- Behoeften van anderen mogen die van mij niet dwarsbomen.
- Aangezien ik zo talentvol ben, moeten anderen zich aanpassen ter ondersteuning van mijn carrière.
- Alleen mensen die zo bijzonder zijn als ik begrijpen mij.
- Ik heb alle reden om een grootse toekomst tegemoet te zien.
Specialist op het gebied van narcisme is Jan Derksen, hoogleraar klinische psychologie en psychotherapeut.
Wat is de overeenkomst tussen Pim Fortuyn, Zlatan Ibrahimovi, Steve Jobs, Nina Brink en Neelie Kroes? Volgens Martin Appelo zijn ze alle vijf narcistisch. Narcisme is een verslavend patroon van jezelf opblazen en anderen afstoten. Een instabiele psychische basis ligt hieraan ten grondslag.
Het goede nieuws is dat je er iets aan kunt doen. Psycholoog Martin Appelo houdt de narcist een spiegel voor met 'de narcistische cirkel' en (auto)biografieën van beroemdheden. Hij geeft richtlijnen voor het hanteren van narcisme, zowel voor de narcist als voor zijn omgeving. De auteur schrijft toegankelijk en uit eigen ervaring (hij voldoet aan zijn eigen definitie van narcisme), wat voor een interessant en goed leesbaar boek zorgt. Een originele aanvulling op de bestaande literatuur over narcisme. Appelo doet afstand van het idee dat we in een narcistische tijd leven, zoals collega-psycholoog Jan Derksen beweert.
Wat is het verschil tussen zelfliefde en narcisme?
Zelfliefde en narcisme worden vaak in verband gebracht, maar er is een belangrijk verschil tussen de twee. Zelfliefde is de acceptatie en waardering van jezelf, inclusief je sterke en zwakke punten, zonder dat dit ten koste gaat van anderen. Het gaat erom dat je jezelf behandelt met vriendelijkheid, respect en mededogen, en dat je voor jezelf zorgt op fysiek, emotioneel en spiritueel niveau.
Narcisme daarentegen gaat over een overdreven gevoel van eigenwaarde en zelfingenomenheid, waarbij men zichzelf als superieur beschouwt ten opzichte van anderen en anderen als inferieur beschouwt. Narcisten hebben vaak een gebrek aan empathie en zijn gericht op hun eigen behoeften en verlangens, zonder rekening te houden met de gevoelens of behoeften van anderen.
Het verschil tussen zelfliefde en narcisme zit hem in het feit dat zelfliefde niet gericht is op superioriteit ten opzichte van anderen, maar juist op acceptatie en waardering van jezelf als individu. Zelfliefde is ook niet gericht op het beledigen of kleineren van anderen, maar op het opbouwen van je eigenwaarde en gevoel van eigenwaarde zonder anderen te schaden.
Kortom, zelfliefde gaat over zelfacceptatie en zorg, terwijl narcisme gaat over een overdreven gevoel van superioriteit en gebrek aan empathie.
Kun je narcisme afleren?
Psycholoog en pedagoog Eddie Brummelman, die aan de UvA onderzoek doet naar het zelfbeeld van kinderen, waaronder hun zelfwaardering en narcisme, antwoordde in een interview op deze vraag het volgende.
‘We zien dat kinderen die narcistisch zijn vaak denken aan hoeveel beter ze zijn dan anderen. Dat houdt hun superioriteitsgevoel in stand. Onze visie was: kinderen moeten leren om zich niet te vergelijken met elkaar, maar met een vroegere versie van henzelf. Als we kinderen bijvoorbeeld vragen om terug te denken aan hoe ze eerst waren en hoe ze nu zijn gegroeid, dan voelen ze zich trots en hebben ze een hogere zelfwaardering, maar niet de behoefte om zich boven anderen te plaatsen.’
‘Narcisme is de overtuiging dat jij beter en belangrijker bent en meer rechten hebt dan andere mensen. Een persoonlijkheidstrek die bij vrijwel iedereen voorkomt. De eerste persoon die nog nooit een narcistische gedachte heeft gehad, moet ik nog leren kennen.
‘Maar als je kijkt naar de extreme vorm van narcisme – dan heb je het over de narcistische persoonlijkheidsstoornis – dan zie je dat die vaak gepaard gaat met angst, depressie en verslaving. En dus met een groot lijden. Want je kunt wel van jezelf dénken dat je geweldig bent, maar denken andere mensen dat óók? Je bent als narcist voortdurend bezig met: wat vinden andere mensen van mij?’
Meer lezen, zie zijn boek Bewonder mij! Overleven in een narcistische wereld (bol.com).
Types narcisten
De Britse Sarah Davies beschrijft in haar boek Hoe overleef je een narcist wat de psychische stoornis inhoudt en hoe narcistisch misbruik in relaties eruitziet, zodat je het sneller kunt herkennen. In het Parool vertelt ze over zes types narcisten.
Zes narcisme-types
1. Verleidelijk en machtig
De klassieke narcist is charismatisch, zelfverzekerd en gefocust. Deze persoon heeft meestal een machtspositie en vertoont manipulatief en soms zelfs agressief gedrag. Als partner sta je bij dit type onder constante druk. In films of series worden ze vaak geportretteerd als verleidelijke, machtige mannen of het zijn beroemdheden of mensen uit de zakenwereld.
2. Aantrekken en afstoten
De high achiever (de ambitieuze narcist) overlaadt je het ene moment met complimenten en brandt je het volgende moment af. Jij moet altijd de beste versie van jezelf zijn, maar bent nooit goed genoeg. De high achiever is altijd op zoek naar mensen met status, connecties of een belangrijke, gewilde baan. Ze zoeken partners die vaak opgebrande workaholics zijn. Er is meestal geen oog voor het emotionele welzijn: vermoeidheid, stress of behoeften worden genegeerd. De liefde voor jou is afhankelijk van prestaties en winst, te bereiken via kritiek en/of waardering.
3. ‘Het slachtoffer’
Deze narcist is zelf in het verleden slecht behandeld, vaak door een ouder of ex, en heeft het daar graag over. Ze hebben een geschiedenis van foute relaties, slechte exen en werkgevers. Dit type ziet zijn eigen aandeel niet, het ligt altijd aan de ander.
Jij moet op eieren lopen om hem of haar niet te kwetsen of boos te maken. Door zichzelf als het slachtoffer te zien, dwingen ze de partner in de positie van de redder of laten hem of haar zich schuldig voelen, en ze zetten aan tot daden die als doel hebben hun eigen egoïstische behoeftes te bevredigen.
4. De verslaafde
Of het nu gaat om drugs, alcohol, gamen, seks of gokken, narcisten zijn vaak verslavingsgevoelig. Als partner moet je die verslaving dan accepteren, faciliteren of voor ze oplossen. Narcisten met een actieve verslaving zijn egoïstisch en gefixeerd op hun volgende roes, ongeacht om welke drug het gaat. Om de verslaving in stand te houden manipuleren ze erop los. Ze gedragen zich vaak als slachtoffer.
5. De (ingebeelde) zieke
Dit type heeft altijd iets onder de leden (echt of ingebeeld) en gebruikt dat om de aandacht op zichzelf gevestigd te houden en partners te controleren, manipuleren of om te voorkomen dat ze bij ze weggaan. De partner leeft met een permanent schuldgevoel. De (ingebeelde) zieken hebben meestal een geschiedenis van ‘gestoorde’ exen, vrienden en collega’s en zien zichzelf voortdurend als slachtoffer.
6. De redder in nood
Hij of zij verschijnt als jij op je kwetsbaarst bent. De redder wil voor je zorgen, maar eist daar afhankelijkheid voor terug. Hij/zij zondert je af van vrienden en familie: alleen bij hem of haar ben je veilig. In feite is het een variant op love bombing (je overladen met liefde): care bombing (overladen met zorg). Omdat de redder in nood altijd voor je klaarstaat is het makkelijk om ervoor te vallen wanneer je zelf in de put zit, maar uiteindelijk leidt het tot een ongezonde vorm van afhankelijkheid. Na een tijdje wordt de redder in nood controlerend.
Hoe overleef ik een narcist?, door Sarah Davies (bol.com).
Bovengenoemde kenmerken van narcisme lijken ook op hoogmoed of hybris. Hoogmoed is een van de zeven "hoofdzonden".