Kenmerken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis

Wie hebben een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Ongeveer 1% van de bevolking heeft een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). Mensen met NPS vinden zichzelf grandioos, hebben behoefte aan bewondering en missen empathie met anderen. Meer dan een miljoen Nederlanders krijgen met NPS te maken als kind, collega of partner.

Een bekend voorbeeld van iemand met NPS is ex-neuroloog Ernst Jansen Steur. Door zijn optreden hebben meer dan 100 patiënten ernstige schade geleden en is schadevergoeding toegekend.
Zijn collega’s hebben hem niet adequaat en op tijd gestopt in het uitvoeren van zijn werkzaamheden. Mensen met een dergelijke stoornis zijn niet snel geneigd om hulp te zoeken, ze zijn immers geweldig. Wanneer zij een beroep uitoefenen waarin anderen van hen afhankelijk zijn, dan kunnen er psychische slachtoffers vallen, soms ook suïcide.

Het is daarom van belang te letten op de symptomen van de stoornis bij anderen en op tijd te zorgen onder hun invloed vandaan te komen.

Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn geneigd het volgende te denken.

1. Ik ben een erg bijzonder en belangrijk persoon.
2. Omdat ik boven anderen uitsteek, heb ik recht op een voorkeursbehandeling.
3. Ik ben niet gebonden aan de regels, waar anderen zich wel aan moeten houden.
4. Het is van zeer groot belang om erkend, geprezen en bewonderd te worden.
5. Als anderen geen respect tonen voor mijn speciale status, moeten ze daarvoor ‘bestraft’ worden.
6. Anderen moeten in al mijn behoeften voorzien.
7. Anderen moeten zich realiseren hoe bijzonder ik ben.
8. Het is onverdraaglijk als ik het respect wat mij toekomt niet krijg, of als ik niet krijg waar ik recht op heb.
9. Anderen verdienen de bewondering en rijkdom niet die ze krijgen.
10. Anderen hebben niet het recht mij te bekritiseren.
11. Behoeften van anderen mogen die van mij niet dwarsbomen.
12. Aangezien ik zo talentvol ben, moeten anderen zich aanpassen ter ondersteuning van mijn carrière.
13. Alleen mensen die zo bijzonder zijn als ik begrijpen mij.
14. Ik heb alle reden om een grootse toekomst tegemoet te zien.

Specialist op het gebied van narcisme is Jan Derksen, hoogleraar klinische psychologie en psychotherapeut.

Wat is de overeenkomst tussen Pim Fortuyn, Zlatan Ibrahimovi, Steve Jobs, Nina Brink en Neelie Kroes? Volgens Martin Appelo zijn ze alle vijf narcistisch. Narcisme is een verslavend patroon van jezelf opblazen en anderen afstoten. Een instabiele psychische basis ligt hieraan ten grondslag.
Het goede nieuws is dat je er iets aan kunt doen. Psycholoog Martin Appelo houdt de narcist een spiegel voor met 'de narcistische cirkel' en (auto)biografieën van beroemdheden. Hij geeft richtlijnen voor het hanteren van narcisme, zowel voor de narcist als voor zijn omgeving. De auteur schrijft toegankelijk en uit eigen ervaring (hij voldoet aan zijn eigen definitie van narcisme), wat voor een interessant en goed leesbaar boek zorgt. Een originele aanvulling op de bestaande literatuur over narcisme. Appelo doet afstand van het idee dat we in een narcistische tijd leven, zoals collega-psycholoog Jan Derksen beweert.

Wat is het verschil tussen zelfliefde en narcisme?

Zelfliefde en narcisme worden vaak in verband gebracht, maar er is een belangrijk verschil tussen de twee. Zelfliefde is de acceptatie en waardering van jezelf, inclusief je sterke en zwakke punten, zonder dat dit ten koste gaat van anderen. Het gaat erom dat je jezelf behandelt met vriendelijkheid, respect en mededogen, en dat je voor jezelf zorgt op fysiek, emotioneel en spiritueel niveau.
Narcisme daarentegen gaat over een overdreven gevoel van eigenwaarde en zelfingenomenheid, waarbij men zichzelf als superieur beschouwt ten opzichte van anderen en anderen als inferieur beschouwt. Narcisten hebben vaak een gebrek aan empathie en zijn gericht op hun eigen behoeften en verlangens, zonder rekening te houden met de gevoelens of behoeften van anderen. Het verschil tussen zelfliefde en narcisme zit hem in het feit dat zelfliefde niet gericht is op superioriteit ten opzichte van anderen, maar juist op acceptatie en waardering van jezelf als individu. Zelfliefde is ook niet gericht op het beledigen of kleineren van anderen, maar op het opbouwen van je eigenwaarde en gevoel van eigenwaarde zonder anderen te schaden.
Kortom, zelfliefde gaat over zelfacceptatie en zorg, terwijl narcisme gaat over een overdreven gevoel van superioriteit en gebrek aan empathie.

Kun je narcisme afleren?

Psycholoog en pedagoog Eddie Brummelman, die aan de UvA onderzoek doet naar het zelfbeeld van kinderen, waaronder hun zelfwaardering en narcisme, antwoordde in een interview op deze vraag het volgende.

‘We zien dat kinderen die narcistisch zijn vaak denken aan hoeveel beter ze zijn dan anderen. Dat houdt hun superioriteitsgevoel in stand. Onze visie was: kinderen moeten leren om zich niet te vergelijken met elkaar, maar met een vroegere versie van henzelf. Als we kinderen bijvoorbeeld vragen om terug te denken aan hoe ze eerst waren en hoe ze nu zijn gegroeid, dan voelen ze zich trots en hebben ze een hogere zelfwaardering, maar niet de behoefte om zich boven anderen te plaatsen.’

‘Narcisme is de overtuiging dat jij beter en belangrijker bent en meer rechten hebt dan andere mensen. Een persoonlijkheidstrek die bij vrijwel iedereen voorkomt. De eerste persoon die nog nooit een narcistische gedachte heeft gehad, moet ik nog leren kennen.

‘Maar als je kijkt naar de extreme vorm van narcisme – dan heb je het over de narcistische persoonlijkheidsstoornis – dan zie je dat die vaak gepaard gaat met angst, depressie en verslaving. En dus met een groot lijden. Want je kunt wel van jezelf dénken dat je geweldig bent, maar denken andere mensen dat óók? Je bent als narcist voortdurend bezig met: wat vinden andere mensen van mij?’

Meer lezen, zie zijn boek Bewonder mij! Overleven in een narcistische wereld (bol.com).

Bovengenoemde kenmerken van narcisme lijken ook op hoogmoed of hybris. Hoogmoed is een van de zeven "hoofdzonden".

Het ego maakt vrij en verbindt

Het ego is nodig

Het ego speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van ons zelfbewustzijn en zelfbeeld. Het stelt ons in staat om onszelf te definiëren en te onderscheiden van anderen, en het stelt ons in staat om ons gedrag en onze ervaringen te begrijpen en te interpreteren vanuit ons perspectief als individu.

Het ego staat vaak in een negatief licht. Associaties met egoïstisch en egocentrisch spreken voor zich. Maar de mens kan zich niet ontwikkelen zonder een ego. Het hoort bij een onmisbaar stadium in zijn ontwikkeling.

Het ego is volgens Jung het centrum van het bewustzijnsveld. Geen enkele inhoud die in dat veld komt kan de kwaliteit “bewust worden” bereiken tenzij deze inhoud verbonden raakt met het ego. Alle bewuste psychische activiteiten staan onder beheer van het ego.
Het ego ontstaat uit het archetype Zelf, het centrale regulerende archetype van de gehele psyche, het bestuurlijke en ontwikkelingscentrum van zowel het bewuste als van het onbewuste deel. De wording van het ego vindt plaats in de eerste levenshelft tot circa 35 jaar. Het ego verlost zich uit het Zelf en is bij voorspoedig verloop omstreeks die tijd zo goed als volledig uit het Zelf getreden maar blijft er wel mee verbonden. Deze verbinding tussen ego en Zelf wordt aangeduid met de ego-Zelf-as. Het ego is van het archetype Zelf de ‘ambassadeur’ in het bewustzijn.

Egofuncties

Aan het ego worden een viertal specifieke functies toegekend.

1. Het waarnemen, dat het werkelijkheidsgehalte van de objecten kan vaststellen. Waarnemingen vertellen niet wat er gaat gebeuren;
2. Het denken, dat schift en tracht aan te geven wat de aard van het object is. Het denken geeft het object een naam, plaatst het object in categorieën en zoekt naar het samenhangende geheel, de betekenisgevende context, waarin het object zijn plaats en functie heeft. Voor deze functie heeft het ego (subject) enige afstand nodig ten opzichte van het object;
3. Het gevoelen, dat aangeeft wat het object voor de waarnemer betekent, b.v. een bedreiging, een gezochte, een hooggewaardeerde zaak of een (on)nuttig verschijnsel. Het betreft een waarderend oordeel;
4. De intuïtie geeft aan waar het waargenomene vandaan komt en waar dit heen gaat. De intuïtieve inhoud, ingevingen en voorgevoelens, die uit het onbewuste als een flits worden aangereikt, heeft een directe inhoud van een concreet gegeven en reikt een oordeel aan over zekerheid en (on)twijfelbaarheid. De inhoud kan later blijken onjuist te zijn. De kritische zin dient waakzaam te zijn.

Deze analytische beschrijving suggereert een onafhankelijk functioneren van elk der functies. In feite functioneren de vier functies steeds synchroon, gelijktijdig.
Tot zover Jung.

Afscheiding en verbinding

Het koesteren van het ego gaat samen met gevoelens van afgescheiden zijn van anderen. Ben ik of is de ander toereikend? Dit kan angst oproepen voor uitsluiting en eenzaamheid. Het kan ook verleiden om te denken dat je meer bent dan een ander. Het gevaar van hoogmoed (hybris) ligt op de loer en kan agressie van anderen oproepen en de neiging om de egoïst onderuit te vloeren en van zijn voetstuk te stoten.

In het ideale geval is het ego verbonden en vrij. In de ontwikkeling van de persoonlijkheid in de tweede helft van het leven gaat het erom om niet meer te identificeren met het ego en haar vier functies.
Aldus wordt ruimte gelaten voor de ander: letterlijk en figuurlijk. Ruimte laten voor andere opvattingen kan vrijblijvend en dus redelijk gemakkelijk zijn. Maar ruimte voor andere gedragingen is moeilijker omdat dit bedreigend kan overkomen voor het eigenbelang. Dan ontstaat angst die kan leiden tot agressie. Ruimte geven aan de ander betekent hem te laten zijn wat hij is, en dat te aanvaarden, omdat hij een mens is.
Komt de mens uiteindelijk tot inzicht en doorprikt hij het mechanisme van de geconditioneerdheid, dan kan hij eindelijk zijn gedachten en gevoelens zien voor wat ze zijn.
De aandacht geldt op de eerste plaats de eigen geest, het eigen hart. Vooraleer we naar de ander kijken is het belangrijk eerst het eigen instrument van waarneming na te zien, en zo nodig het te reinigen of aan te scherpen. Het middel daartoe is de meditatie: een oefening om alle denkactiviteit tot rust te laten komen en enkel nog open te staan voor wat zich aanbiedt.
De ontwikkelde persoonlijkheid heeft de moed zijn angsten te ervaren, zijn alleen-zijn en zijn kwetsbaarheid. Wie de werkelijkheid volledig (niet vooringenomen) waarneemt krijgt inzicht in de veranderlijkheid en vergankelijkheid van alles wat naam en vorm heeft. Hij heeft inzicht in en is verbonden met een bodemloze bron waaruit vrij mededogen en liefde stroomt. En ervaart daarmee een non-dualiteit of twee(een)heid.

Bovenstaande is vrij weergegeven van stichting bodhisattva.

Vera Helleman over ego en je (niet) afhankelijk maken van de waardering van een ander in deze video.

Het ego kan spiritualiteit bevorderen en in de weg zitten

Frédéric Lenoir schrijft in zijn boek over de geschiedenis van het denken over God. Volgens hem is er een onmiskenbare ontwikkeling richting een steeds persoonlijker beleefd en minder dogmatisch geloof.
Een citaat:
Religie brengt mensen samen door middel van een gemeenschappelijk geloof in een onzichtbare wereld die hun te boven gaat. Daarom gebruikt Régis Debray voor religies de zeer toepasselijke term 'menselijke gemeenschappen'. Daar zou ik tegenover willen stellen dat spiritualiteit, de persoonlijke zoektocht van de geest, aanvankelijk juist ontbindt. Spiritualiteit bevrijdt het individu van alles wat hem bindt en in waanideeën gevangen houdt - onwetendheid, ongegronde meningen, vooroordelen - maar ook van de groep. Dankzij spiritualiteit kan de mens het juk van traditie, van het collectieve afwerpen en tot zichzelf, tot zijn innerlijke waarheid komen. Hoewel spiritualiteit het individu in eerste instantie losmaakt, is het uiteindelijke doel ervan toch dat ze datzelfde individu weer op de juiste manier met anderen verbindt. Anders gezegd: spiritualiteit ontbindt om beter te kunnen verbinden, en bevrijdt het individu om het te leren lief te hebben. Spiritualiteit die ontaardt in onverschilligheid of minachting ten aanzien van anderen is geen echte spiritualiteit maar een neurose waarvoor het spirituele als uitvlucht dient.

Door middel van het gebed (Jezus), de filosofie (Socrates) of meditatie (Boeddha) kon het individu voor zijn heil zorgen zonder de voorgeschreven rituelen van de traditie te doorlopen. Verder richtte hun onderricht het aristocratische karakter van de traditionele samenlevingen te gronde. Er bestond voor hen geen wezenlijk verschil tussen mensen: voor iedereen, rijk of arm, slaaf of vrij burger, lag de verlossing of het zielenheil binnen bereik. Er was geen hiërarchie meer, geen kaste, geen uitverkoren volk. Alle mensen waren gelijk, omdat ze allemaal een onsterfelijke ziel bezaten, die hun instaat stelde een geestelijk leven te leiden dat hun vrijheid schonk.

Hoogmoed komt voor de val

De huidige berichtgeving over de eurocrisis in Griekenland en de fraude door wetenschappers als Diederik Stapel doet denken aan de zeven hoofdzonden. Deze zijn hebzucht, afgunst, hoogmoed, luiheid, woede, wellust en vraatzucht.
De Grieken zou je tegenwoordig zowel uitvinder als slachtoffer van de hoofdzonden kunnen noemen. Hoogmoed wordt als een van de ergste gezien, maar ook als de zonde die nooit lang kan duren.
Wikipedia schrijft over hybris of hoogmoed het volgende.
De hybris-gedachte is een typisch en veel voorkomend thema in het Griekse denken, dat in verschillende mythen, epen en tragedies en in de ethiek onder allerlei vormen naar voren treedt. De vermetele overmoed van een mens, die, in eigenwaan verstrikt en verblind, zich door niets of niemand een halt wenst te laten toeroepen en in zijn ongebreidelde heerszucht zelfs de hand slaat aan een door de goden vastgelegde wereldorde of tegen het lot, wordt door goddelijk ingrijpen meedogenloos afgestraft.

Tot zover Wikipedia, waar vele voorbeelden worden genoemd van hoogmoedige goden die “ten val zijn gekomen”.
In de Volkskrant van 9 november schrijft Joost Zwagerman over de in zijn ogen aan pseudologia fantastica lijdende Stapel, Boudenwijn Büch en Tara Singh Varma. Stapel zou zijn verslagen door de liegende gestalte door wie hij werd gegijzeld.
"Door de recente onthullingen voelde Stapel zich genoodzaakt van zijn geloof te vallen - het geloof in zichzelf en zijn goede inborst. Die geloofscrisis is in éen moeite door zijn huidige bestaanscrisis".

Hoogleraar Margriet Sitskoorn, zelf ook betrapt op een zonde als plagiaat, heeft over de relatie tussen zonden en hersenactiviteit een boek geschreven “Passies van het brein, waarom zondigen zo verleidelijk is”.

Op bol.com valt over haar boek te lezen:
Hoe komt het toch dat het soms zo moeilijk is om het zondigen te laten? Dat we geen weerstand kunnen bieden aan bepaalde krachten? We eten en drinken bijvoorbeeld te veel, bedriegen onze partners, blijven passief bij het leed van anderen, laten ons meevoeren door hebzucht, of halen met liefde een ander onderuit. Waarom blijven we ons, tegen beter weten in, bezondigen aan dit soort gedrag?
In Passies van het brein beschrijft Margriet Sitskoorn aan de hand van intrigerende verhalen, fascinerende wetenschappelijke bevindingen en controversiële dilemma's hoe de zeven zonden zijn verankerd in ons brein. Hoe zij ons sturen, doen struikelen, laten vallen en vervolgens aanzetten tot weer doorgaan. Onderwerpen als verslaving, asociaal gedrag, manipulatie, pijn en macht, maar ook genot, motivatie, empathie en wijsheid passeren de revue. Al lezende wordt duidelijk dat onze zonden niet voor niets zo krachtig zijn en dat ze zelfs iets van een deugd in zich dragen. Gaandeweg wordt onthuld waarom zondigen zo verleidelijk is.
Tot zover bol.com.



Als advocaat krijgt Jan Henk van der Velden bijna dagelijks te maken met leugens. Om ze te kunnen herkennen en te herleiden ontwikkelde hij een methodiek: de liegladder.