Bestaat de vrije wil?

Er zijn filosofen en wetenschappers die onbewuste hersenactiviteiten voorafgaand aan een handeling als bewijs aandragen dat de vrije wil niet zou bestaan. Wanneer de mens een hand opsteekt, dan is er ongeveer een halve seconde voor het starten van deze handeling hersenactiviteit zichtbaar. Betoogd wordt dat men zich dan pas bewust zou worden van dat besluit. Alsof de mens verbaasd zou kijken naar het heffen van zijn arm en vliegensvlug een reden zou gaan verzinnen voor het gebaar.
Natuurlijk is het zo dat de hersenen duizenden handelingen voorbereiden en uitvoeren zonder dat we ons daarvan bewust zijn. En dat is maar goed ook en een geruststellende gedachte. Het betekent dat we ons bewustzijn meestentijds beschikbaar hebben voor onszelf.
Wetenschapsjournalist Mark Mieras schrijft in zijn boek Liefde, “wat hersenonderzoek onthult over de klik, de kus en al het andere” dat mensen de reden waarom zij voor hun partner kiezen niet goed kunnen begrijpen. Zoals bekend, is liefde deels een mysterie, dus in principe klopt dat, en sommigen zullen achteraf een reden proberen te verzinnen om hun partnerkeuze een logisch fundament te geven (cognitieve dissonantie reductie theorie). Volgens Mieras kiest de mens een partner waarvan de genen duidelijk zullen verschillen met het oog op gezonde kinderen oftewel om inteelt te voorkomen. Maar wanneer vrouwen aan de pil zijn (en dus ook bij zwangerschap) kiezen ze een man die op ze lijkt.


Er zijn nu eenmaal verschillende lagen waarop de gevolgen van een keuze werken. We willen kinderen, maar we willen ook onze vrijheid deels behouden. Een vertrouwde partner waarop je aankunt bij de opvoeding maakt dan het aangaan van een beslissing met jarenlange gevolgen wel gemakkelijker.
Voorgaande is alleen een probleem voor degene die maar één verklaring wil voor het begrijpen van menselijke keuzes. Mensen kiezen op rationele en emotionele gronden en soms ook nog intuïtief.
Het is niet òf-òf, maar ѐn-ѐn. Het is vooral dat we in het maken van onze keuzen niet zeker van alle relevante overwegingen zijn, ook al besteden we er nog zo veel tijd aan om ze te vinden. Of we het willen of niet, die onzekerheid voelt onvrij. Er zijn namelijk consequenties die we niet kunnen over- of voorzien, er zijn op verschillende niveaus gevolgen wat het complex maakt en er zijn verschillende gewichten die we aan alternatieven kunnen hangen zodat het geen simpele afweging is of een gebalanceerde optelsom van overwegingen.
Mensen die wat spiritueler ingesteld zijn zouden het niet anders willen. Ze gaan er vanuit dat de juiste invallen komen in de ruimte die zij scheppen tussen de gedachten en gevoelens. Een nachtje erover slapen, wachten op het juiste moment, komt tijd komt raad, het zijn allemaal adviezen om een beslissing niet te strak te plannen en ruimte te laten voor wat het hogere Zelf wil.
Wikipedia:
Met het Zelf wordt het onderscheid aangeduid dat het ene individu van het andere lijkt los te maken (alhoewel men er tenslotte van uitgaat of toe besluit dat dit Zelf voor iedereen ook hetzelfde ene Zelf is en als zodanig dus iedereen verbonden is). Het wordt dus alleen maar onderscheiden voor het gemak, naar analogie met het onderscheiden zijn van de relatieve personen die elk door het (dus ‘hun’) Zelf worden gedragen. Dit paradoxale onderscheid wordt vaak allegorisch weergegeven in de vorm van de relatie tussen de oceaan (het Zijn) en de individuele golven (de Zijnden).
Tot zover. 

We komen er dus niet uit. 

De wil kan zowel vrij als niet vrij zijn (ѐn- ѐn).

Evolutie: wat kan ik geloven?

Schepper van de evolutie een intelligent design

Regelmatig laait de discussie op of de evolutie een toevallig proces is of dat het gestuurd wordt door een hogere macht (Intelligent Design).
Helaas dooft de discussie meestal voortijdig omdat wetenschappers niet graag de indruk wekken dat zij het Scheppingsverhaal ondersteunen.
Dat is jammer want de gedachte onderzoeken of de evolutie doelgericht verloopt, wil nog niet zeggen dat je op zoek bent naar het bewijs van de hand van God in de natuur.
Nog steeds bestaat het idee dat er gekozen moet worden tussen evolutie (alles is geleidelijk aan, min of meer toevallig ontstaan) en schepping (alles heeft een begin en gaat terug op God).

Intelligent Design (ID) is een idee uit de filosofie en theologie dat stelt dat bepaalde kenmerken van het universum en het leven het best kunnen worden verklaard door het bestaan van een intelligent ontwerper. Het idee van ID staat in contrast met de theorie van de evolutie, die stelt dat het leven op aarde zich heeft ontwikkeld door middel van natuurlijke selectie. ID is vaak gepresenteerd als een alternatieve wetenschappelijke verklaring voor de oorsprong van het leven en het universum. Echter, de meeste wetenschappers zien ID niet als wetenschap, omdat het niet gebaseerd is op waarnemingen of experimenten en geen voorspellende kracht heeft.

Het idee dat er een Schepper is die het universum heeft gecreëerd en vervolgens evolutie heeft toegestaan, wordt vaak aangeduid als theïstische evolutie. Dit is een veelvoorkomend standpunt onder religieuze gelovigen, die hun geloof in een Schepper combineren met wetenschappelijke inzichten over de evolutie. Het idee van theïstische evolutie impliceert dat de Schepper niet alleen de oorsprong van het universum en het leven heeft geïnitieerd, maar ook dat hij de natuurwetten heeft ingesteld die leiden tot de ontwikkeling van soorten door middel van evolutie. In deze visie is de evolutie dus niet zomaar een toevallig proces zonder enige vorm van richting, maar eerder een door de Schepper geleide methode voor het creëren van diversiteit en complexiteit in de natuur.

Het idee dat een Schepper de evolutie van vrijheid of liefde kan initiëren zonder direct in te grijpen, kan worden beschouwd als een variant van het idee van deïsme. Deïsme is een filosofisch en theologisch standpunt dat stelt dat er een Schepper is, maar dat deze zich niet actief bemoeit met de wereld na het creëren ervan. Deze visie impliceert dat de Schepper de natuurwetten heeft ingesteld en vervolgens de wereld heeft verlaten om op natuurlijke wijze te evolueren. In deze visie is het bestaan van vrijheid en liefde dan ook het resultaat van de natuurlijke evolutie van de wereld en niet van een directe interventie van de Schepper. over de rol van religie in de samenleving en in wetenschappelijke discussies.

Metafysica

De metafysica - als universele wetenschap - biedt een weg om uit deze 'of-of-tegenstelling' te geraken. Metafysische reflectie op het scheppingsbegrip maakt duidelijk dat het op geen enkele manier wezenlijk het feitelijke 'begin' insluit; het legt alleen de band tussen al wat is en God als eerste oorzaak; het zegt niets over het 'hoe' van dat ontstaan, waarover de wetenschap het juist heeft en wil hebben. M.a.w. metafysica lost de 'of-of-tegenstelling' op, kan het 'hardnekkige misverstand' zo de wereld uit helpen.

Russell, briljant afgestudeerd in fysica en psychologie, oriënteerde zich ook grondig in filosofie, oosterse wijsheid en meditatie. Hij ging inzien dat bewustzijn, licht en 'God' wezenlijk samenhangen, ja, zelfs samenvallen. Bewustzijn, het vermogen innerlijk ervaringen op te doen, is geen product van de materie, maar grondslag van de werkelijkheid; het deed zenuwstelsel, spraak, verbaal denken en zelfbewustzijn ontstaan. De werkelijkheid is (creatie van de) geest en product van ons bewustzijn. God en het licht gaan de materiële wereld, ruimte en tijd te boven; onkenbaar in hun wezen zijn zij de bron van alles. Ook ons bewustzijn en ons zelf zijn eeuwig. God vinden wij dan ook in ons zelf. Inderdaad slaat het verhaal van Russell een brug tussen wetenschap en religie, maar voor wie God of goden als persoonlijk zien, is de brug te hoog. Voor een groeiend aantal mensen ligt dit anders. Visies als deze hebben wellicht dan ook meer toekomst dan de traditionele religies.

Onder het motto "zo boven zo onder" kun je ook het perspectief nemen op evolutie vanuit het belang van genen. Pouwel Sturink heeft hierover een boek geschreven "Aap zoekt zin".
“De natuur behoudt wat erin slaagt haar/zijn genen tijdig onder te brengen in nakomelingen en verwanten. Dit verklaart de tendens van organismen om zich te bekommeren om nageslacht en verwanten”. Het is het perspectief dat door Wilson en Dawkins werd ontwikkeld, een zienswijze “waarbij je het leven bekijkt vanuit het gezichtspunt van de genen” en dat “een enorme vooruitgang [betekent] vergeleken bij het gezichtspunt vanuit het individu”.

Uit een boekbespreking van Taede Smedes.

De evolutie heeft ervoor gezorgd dat er verschillende strategieën zijn ontstaan die individuen in staat te stellen genen zo efficiënt mogelijk door te geven. Verschillende vormen van altruïsme passeren de revue, want een van de centrale stellingen van het boek is dat samenwerking een cruciale evolutionaire strategie is. Dat betekent dat competitie weliswaar belangrijk is en blijft – competitie is de motor achter evolutie – maar dat “survival of the fittest” niet zozeer te maken met het recht van de fysiek sterkste, maar met het handhaven in en aanpassen aan verschillende contexten (zodat genen zo lang mogelijk in staat worden gesteld om zich te reproduceren). En altruïsme en samenwerking (en dus cultuur) zorgen voor een dergelijk bijzonder flexibel aanpassingsvermogen.



Meer over metafysica lezen? Klik hier.