Ware liefde bezongen
Waarom kiezen we voor een bepaalde partner? Vaak spelen allerlei overwegingen mee: de goedkeuring van familie en vrienden, status, financiële zekerheid. Maar soms zit er ook iets diepers: de hoop dat de ander ons compleet zal maken, dat we via de partner heel worden. Is dat ware liefde?
Het sprookje van Assepoester gaat over deze vraag. In de klassieke versie wordt Assepoester na de dood van
haar echte moeder door haar kwaadaardige stiefmoeder en stiefzusters en haar opportunistische vader tot dienares gemaakt. Met hulp van een goede fee kan ze toch
naar het koninklijk bal, waar de prins verliefd op haar wordt. Om middernacht
moet ze vluchten en verliest daarbij haar glazen muiltje. De prins zoekt haar
overal, vindt haar via het muiltje en trouwt met haar. Bij Rossini is dit
cruciaal anders: door de vermomming weten beide partijen niet wat de status van
de ander is; zij denkt dat hij een dienaar is, hij ziet haar in lompen tussen
de as.
In de finale van Peter Hall's opera van Rossini's La Cenerentola (Assepoester) gebeurde iets opmerkelijks. Assepoester vierde extatisch het vinden van de ware liefde in haar geliefde, waarna zij de prins wenkte en nadat hij respectvol wachtte op haar teken voordat hij naderbij kwam. Deze choreografie verbeeldt wat de hele opera draagt: ware liefde manifesteert zich los van status en macht. Twee mensen kiezen elkaar om wie ze werkelijk zijn, niet om wat ze bezitten of voorstellen: een ontmoeting van twee gelijkgestemde zielen die beiden hun innerlijke reis hebben voltooid.
Rossini's verlichtingssprookje
Om te begrijpen waarom deze enscenering zo betekenisvol is, moeten we eerst zien wat Rossini zelf al deed met het Assepoester-verhaal. Anders dan in de sprookjesversies schrapte Rossini alle magische elementen. Geen goede fee, geen glazen muiltje. Het libretto draagt de ondertitel "La bontà in trionfo": de goedheid zegeviert.
Dit is een verlichtingsverhaal over evenwaardigheid versus maatschappelijke status. Het centrale mechanisme is de vermomming: prins Don Ramiro wisselt van identiteit met zijn dienaar Dandini.
Cenerentola valt voor Ramiro, die zich zonder status of macht aan haar voordoet als dienaar. En Ramiro kiest voor Cenerentola terwijl zij in lompen tussen de as zit, zonder schoonheid of positie. Beiden kiezen op basis van wie de ander werkelijk is, niet wat de ander bezit.
Heelheid en hieros gamos
De finale die Hall creëerde gaat verder dan een sociaal statement. Het raakt aan iets universelers: de vraag hoe we als mensen tot elkaar in verhouding staan.
Om de diepere betekenis te begrijpen, moeten we weten wat hieros gamos betekent: het heilig huwelijk. In oude culturen was dit de rituele vereniging tussen een god en een godin, uitgevoerd als vruchtbaarheidsritueel.
Carl Jung transformeerde dit tot een innerlijk proces: de integratie van het mannelijke en vrouwelijke principe binnen je eigen psyche. Jung zag dit als de "meesterproef" in het individuatieproces, deze innerlijke vereniging leidt tot heelheid, tot de geboorte van het Zelf.
Maar waar het werkelijk om draait is dit: het samenbrengen van tegengestelden zonder dat de één de ander domineert. In de versie van Hall wordt dit emancipatie, man en vrouw zijn evenwaardig. Dit doet denken aan de filosofie van bepaalde inheemse volkeren, waar de heiligheid van het leven centraal staat: mens en dier, man en vrouw, geest en materie zijn verschillende uitingen van hetzelfde leven en verdienen dezelfde eerbied.
In die visie is heelheid niet dat je de ander onderwerpt of absorbeert, maar dat je de ander erkent als even heilig, even volledig als jezelf. Pas dan kan er echte vereniging plaatsvinden: een fusie die iets nieuws schept, iets transcendents, zonder dat een van beiden zichzelf hoeft op te geven.
"Echte liefde vereist eerst innerlijke integratie"
Jung ontdekte iets belangrijks: wanneer we niet geïntegreerd zijn, projecteren we onbewust onze anima of animus op anderen. We worden verliefd op onze eigen projectie, niet op de werkelijke persoon.
De Jungiaanse analist James Hollis noemt dit de zoektocht naar de "Magical Other", het idee dat er één persoon is die ons compleet zal maken. Maar dit is een fantasie die voorspelbaar tot teleurstelling leidt.
De oplossing? Innerlijke integratie voordat je echt kunt liefhebben: je eigen mannelijke én vrouwelijke kwaliteiten ontwikkelen, je projecties terugtrekken, jezelf compleet maken.
Na innerlijke integratie word je compleet in jezelf. Je bent niet langer afhankelijk van een ander. Je kunt de ander zien zoals hij of zij werkelijk is. De relatie wordt een ontmoeting tussen twee complete wezens.
De paradox: als je de ander niet meer nodig hebt om compleet te zijn, kun je juist écht liefhebben.
Innerlijke integratie in La Cenerentola
De vermomming en de vernedering zijn psychologische initiaties:
· Cenerentola verliest alle uiterlijke waarde maar blijft waardig. Ze leert haar eigen waarde kennen onafhankelijk van externe bevestiging. Ze integreert haar animus: wordt handelingskrachtig en neemt initiatief.
· Ramiro legt macht en status af. Hij moet leren kijken met het hart. Hij integreert zijn anima: wordt emotioneel open, geduldig, respectvol.
Beiden ondergaan een innerlijke transformatie. De vermomming dwingt hen voorbij projecties te kijken. Ze zien elkaar zoals ze werkelijk zijn: als twee mensen.
Dit is wat Hall verbeeldde: twee mensen die compleet in zichzelf zijn geworden.
Toestemming als sacrament
Het concept "eerst innerlijke integratie, dan echte liefde" heeft directe gevolgen:
· Autonomie: Complete partners zijn autonoom. Ze kunnen ja of nee zeggen. Zonder autonomie is er geen echte keuze, dus geen echte liefde.
· Evenwaardigheid: Niet half plus half is heel, maar heel plus heel schept iets transcendents. Evenwaardigheid vereist respect voor elkaars grenzen.
·
Bewuste keuze: Vóór integratie: "ik
heb jou nodig". Na integratie: "ik kies voor jou". Die keuze
moet expliciet kunnen worden gemaakt.
Hall's visie: een geëvolueerde hieros gamos
Wat Hall ensceneerde is een moderne hieros gamos. De oude patriarchale structuur -waarin de prins de prinses simpelweg "neemt"- is vervangen door wederzijdse volledigheid, expliciete toestemming, respect voor grenzen en evenwaardigheid.
Hun vereniging is geen fusie van twee incomplete wezens. Het is een ontmoeting tussen twee complete zielen die elkaar kiezen vanuit vrijheid. Het is gaat ook om vergeving (naar haar familie), transformatie en het vinden van volledigheid in de relatie.
Vandaar die choreografie: zij wenkt hem, initieert de vereniging vanuit haar volledigheid. Hij wacht op haar teken. Zij bepaalt het tempo. Hij eert haar soevereiniteit.
Dit is radicaal anders dan de traditie waarin de prins door zijn positie recht heeft op de prinses. Hier heeft niemand "recht" op de ander. Er is alleen vrije keuze, wederzijds respect, bewuste instemming.
Liefdevol respect
Hall's enscenering vertaalt de spirituele theorie naar concrete werkelijkheid: hoe twee mensen elkaar daadwerkelijk benaderen na innerlijke integratie.
Rossini gaf hem het materiaal: een verhaal over evenwaardigheid boven status. Hall maakte daarvan een statement: echte liefde vereist eerst dat beide partners compleet in zichzelf worden en zich vervolgens tot elkaar verhouden met respect, autonomie en toestemming.
In een cultuur die worstelt met consent en evenwaardigheid biedt deze operafinale een krachtig beeld: ware liefde vereist niet alleen spirituele transformatie, maar ook het dagelijkse sacrament van wederzijds respect en expliciete toestemming (consent).