Eerlijke economie begint bij gelijke informatie
Sommige mensen verdienen hun geld door keihard te werken. Anderen door slim te beleggen. Maar er bestaat ook een kleine, onzichtbare groep die geld verdient zonder risico, zonder arbeid en zonder zichtbare verdienste. Hun geheim? Ze weten eerder dan jij en ik wat er politiek besloten wordt. En in een wereld waarin beleid steeds vaker ingrijpt in de economie, is dat een goudmijn. De geschiedenis (bijvoorbeeld de dotcom-bubbel rond de eeuwwisseling) laat zien dat elke keer als er een grote beweging is op de beurs, geld verschuift van de minder geïnformeerde naar de meer geïnformeerde partij.
In dit blog drie terreinen waarop deze invloed (naast invoerheffingen) zichtbaar is: energie, landbouw en defensie. Drie sectoren die ons direct raken in de portemonnee en in ons hoofd. We voelen het aan de kassa van de supermarkt, op de energierekening, of in de spanning als er weer berichten zijn over oorlogsdreiging. En ondertussen zijn er mensen die precies op tijd kopen, of verkopen, omdat ze weten wat er komen gaat.
Een lockdown als verdienmodel
Stel je voor: een regeringsleider weet dat er over drie dagen een volledige lockdown komt. Vliegtuigmaatschappijen gaan aan de grond, toerisme valt stil, fabrieken sluiten. Officieel weet het publiek van niets. Maar een bevriende investeerder is op de hoogte en speculeert op koersdalingen (in beurs termen: short gaan). Zodra het nieuws naar buiten komt, kelderen de beurzen en maakt het investeringsfonds miljoenen winst. Maanden later weet dezelfde groep dat de maatregelen binnenkort versoepeld worden. Ze stappen goedkoop in, de beurs herstelt en de winst stroomt opnieuw binnen. Geen toeval. Gewoon goede connecties.
Een groene gok?
Of neem een energiebedrijf dat jarenlang weinig voorstelde. Dan lekt uit dat overheden gaan investeren in zonneparken, warmtenetten en wind op zee. Bepaalde investeerders zijn er als de kippen bij. Ze pompen miljoenen in het bedrijf, de waarde schiet omhoog en bij verkoop drie jaar later wordt fors gecasht. Tegelijkertijd zien gewone huishoudens hun energiekosten stijgen, deels als gevolg van diezelfde beleidskeuzes. Terwijl burgers betalen voor de ‘transitie’, maken anderen er een stille winst op.
Winst uit grondbezit
In de landbouw gaat het niet alleen om wat je verbouwt, maar vooral om wat je bezit: grond. Grote landbouwbedrijven beschikken vaak over veel hectares, deels om mest uit te rijden, deels als investering. Wanneer zij via informele kanalen vernemen dat er plannen zijn voor stadsuitbreiding, kopen ze goedkoop bij op strategische plekken of verkopen met winst aan projectontwikkelaars. Kleine boeren kunnen die slag vaak niet maken en blijven achter in onzekerheid. Maar ook burgers verliezen: hoe meer grond opgekocht of vastgehouden wordt voor intensieve landbouw, hoe moeilijker het wordt om natuurgebieden met elkaar te verbinden. En juist die verbindingen zijn essentieel voor biodiversiteit, waterbeheer en klimaatbestendigheid.
Angst als businessmodel
En dan defensie. Spanningen lopen op, de media spreken over dreiging, regeringen kondigen miljarden aan voor defensie-uitgaven. Aandelen in wapenfabrikanten gaan omhoog. Maar ook hier zijn er mensen die het allang zagen aankomen. Ze hebben weken eerder aandelen gekocht, soms via sluiproutes of schaduwfondsen. Terwijl de burger zich zorgen maakt om veiligheid en vrede, laat de beurs groene cijfers zien, voor wie op tijd was.
Hoe kan dit?
Dit zijn fictieve voorbeelden. Maar ze zijn gebaseerd op herkenbare patronen. Politieke besluitvorming stuurt markten. En als je die beslissingen al kent vóór ze publiek zijn, dan ligt de weg naar winst wagenwijd open. Dat is geen samenzwering, het is een realiteit van hoe invloed, informatie en geld elkaar vinden, achter gesloten deuren.
En juist daarom is het zo zorgelijk. Want deze drie terreinen -energie, landbouw en defensie- raken ons allemaal. We kunnen ze niet ontwijken. Als daar beslissingen worden genomen die vooral een kleine kring ten goede komen, dan is dat niet alleen oneerlijk, het is ook ondermijnend voor ons vertrouwen in de politiek.
Wat kunnen we doen?
We hoeven geen economen te zijn om te zien dat iets niet klopt. Wat we wél kunnen doen, is vragen blijven stellen. Wie profiteert (qui bono)? Wie wist het eerder (voorkennis)? En waarom is de informatie ongelijk verdeeld?
Niet elke beleidskeuze is corrupt. Niet elke investeerder is fout. Maar in een gezonde democratie moet je geen voorkennis nodig hebben om mee te mogen doen. Of je exorbitant kunnen verrijken zonder inspanning. En geen angst hoeven voelen dat jouw lasten andermans winst worden.
Zolang die balans zoek is, blijft waakzaamheid geen luxe, maar noodzaak.
Deel dit als jij ook gelooft in gelijke spelregels voor iedereen.